یەهودییەت (3)

ئەمە گەوهەری پارادۆكسی یەهودییە. گەشەندنی قۆرخكاری كاپیتالیستیش چۆن مەترسییە بۆ یەهودییەكان، گەشەنەكردنیشی هەر مەترسییە...

كۆمین

بەشی سێهەم 

مەسیحییەكان بە بیانوی "یەهودییەكان عیسایان لە سێدارەدا" دژوارترین گوشاریان بردنە سەر. تەنانەت پێش سەفەری خاچپەرستان دژبە موسڵمانەكان یەكەمین سەفەریان لە دژی یەهودییەكانی باشووری فەرەنسا ئەنجام دا. بە هەمان شێوە لە پۆڵۆنیا و لە روسیاش ئەنجام دەدرێت. بەدەر لە ئینگلتەرە و هۆڵەندا هیچ وڵاتێكی ئەوروپا نەبووە یەهودییەكان لەخۆ بگرێ. بەدەر لەو دوو وڵاتە عوسمانییەكانیش كە لە شەڕی دژبە مۆنارشییەكانی ئەوروپادان ئەگەر نەوترێ گەلێك هۆكاری سیاسی لە دواوە نەبووە، دەركەی خۆیان لە یەهودییەكان دەكەنەوە. هاوشان لەگەڵا نیشتەجێبوونی یەهودییەكان لە هۆڵەندا و ئینگلتەرە رەوتی بازرگانی بەرەو لەوێ دەچێت. هەر ئەمەش هۆكاری سەرەكییە لە بوونی ئەو دوو دەوڵەتە بە یەكەمین دەوڵەتانی كاپیتالیست.

كاپیتالیزم لە رەحمی دایكی بازرگانی و پاوانكاری دروست بووە. گەورەترین هێزی بازرگانی و سەرمایە لە دەستی یەهودییەكاندایە، لەم واتایەدا خوڵقێنەری سیستمی كاپیتالیزمن. هەر كەسێك سەرقاڵی بازرگانی بێت لەگەڵا یەهودییەكاندا رێك نابێت. ئەوەی بەرژەوەندی لە كاپیتالیزمدا بێت، یەهودییەكان بە كۆسپ و مەترسی دادەنێن. ئەو نەتەوانەش كە كاپیتالیزم زیانی پێگەیاندوون، ئەم رەوشە بۆ یەهودییەت دەگەڕێننەوە و بە مەترسی دەبینن. ئەمە گەوهەری پارادۆكسی یەهودییە. گەشەندنی قۆرخكاری كاپیتالیستیش چۆن مەترسییە بۆ یەهودییەكان، گەشەنەكردنیشی هەر مەترسییە. بەم رەنگە یەهودییەكان لە نێوەندی هەر دوو لاڕێكەدا چەقبەستە دەبن. هەموو سیستمەكان یەهودییەكان وەك قووتی پاندۆرا "دەستەواژەیەكە بۆ دەرچوونی كۆمەڵە خراپە و خراپەكاری"ی هەموو خراپییەكان دەبینن. ئاوارەیی و بەسەرهاتەكانی سەدەی 15 و 16 پەیوەندییەكی نزیكی بەم چەمكەوە هەیە. سەرەڕای ئەوەی كە ئەم سیستمەی دەرخستووە، خودی یەهودییەكانیشن لە هەمان كاتدا گەورەترین قوربانی ئەم سیستمە هەمان یەهودین.

لە سەدەی (19)دا كە مەیلی گەشەكردنی پاوانخوازی كاپیتالیستی وەدەركەوت، لە راستیدا واتا سەرەتای سەردەمێكی نوێ بوو بۆ یەهودییەكان. بەتایبەتی سازدانی كۆنفرانسێك لە باسەل لە 1897 بووە ئەو سەرەتایە. لەم كۆنفرانسەدا لەلایەك بڕیاری گرنگ لەمەڕ تێكڕای یەهودییەكانی جیهان وەرگیرا و لە لایەكی دیكەشەوە نەخشەرێیەكیان دەرخست كە لە ساڵانی دواتردا چۆنێتی ژیانیان دەستنیشان دەكات. ئەم نەخشەیە نەك بە تەنیا ژیان و ئایندەی یەهودییەكان بەڵكو بەشێوەیەكی سەرتاسەری ژیان و ئایندەی سەرجەم گەلانی ناوچەكەی دەستنیشان كرد.

بەم كۆنفرانسە گەڕانەوە بۆ ئەو خاكانەی كە خاكی پیرۆزن لە لای یەهودییەكان وەك نیشتمانێك پەسند كرا كە بە دەوڵەتبوونی لەسەر ئەنجامگیر دەكرێت و ئەمەش بەو شێوەیە راگەیاندرا. شانبەشانی ئەم قۆناخەش یەهودییەكان بەرەو خاكە بە پیرۆز پەسندكراوەكانیان كۆچیان كرد. ئەمەش لە پەیوەندییەكانی گەلی یەهودی لەگەڵا گەلی عەرەبدا بووە خاڵی دەركەوتنی ناكۆكی و دەركەی بۆ تا بە ئەمڕۆ هاتنی ناكۆكییەكانی نێوان هەر دوو گەل ئاوەڵا كرد.

 

كاریگەری ناسیۆنالیزم لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا

لقێكی دیكەی مۆدێرنیزم، ئەندوستریالیزمە، یەكێكی دیكەش نەتەوە ـ دەوڵەتە. پێش دەركەوتنی ئەندوستریالیزم، بە دەرزی كاپیتالیزم ئایدیۆلۆژیاكەی بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گەیەندرا. لەم لایەنەیەوە دەبێ بزانرێ كە ناسیۆنالیزمەكەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چەندە دوورە لە هەرێمەكە و لە دەرەوە دروست كراوە و هیچ پەیوەندییەكی بەو شارستانییانەوە نییە كە لەم خاكەوە هەڵقوڵاون، لەسەر ئەو بناغەیەش ناسیۆنالیزم كە ریسوا كرا، ئەوكات دەبینرێ كە لێك گەیشتنی گەلانی ناوچەكە و چارەسەری كێشەكان چەندە ئاسان دەبێت. 

هەر سێ ئایینە پیرۆزەكە لەسەر ئەم خاكە دەركەوتن، یەهودییەت كە باوەپیارەی نەژادپەرستییە لەسەر ئەم خاكانە دەركەوت. ئەو جوگرافیایەی كە مەسیحییەت و ئیسلامییەتی لێوە دەركەوت رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە. بە گشتی كاریگەری عەرەب لەسەر ئیسلامییەت هەیە. عەرەبەكان چ وەك كۆمەڵگایەكی دامەزرێنەری ئیسلام، چ وەك جوگرافیایەكیش كە ئیسلامییەتی لێوە دەركەوتووە و ئامانجی ئەوەیە كە كۆمەڵگای عەرەبی و گەلی عەرەب بكاتە هێز و بەكاریگەری بكات، دەشێ بەشێوەیەكی سنووردار بەردەوامی بە لایەنی نەژادپەرستییانەی بدات. بێگومان وەك یەهودییەت نییە، ئیسلامییەت خاوەنی كاراكتەرێكی گەردوونی وەهایە كە بانگ لە سەرجەم گەلانی جیهان دەكات. لەم لایەنەیەوە لە مەسیحیەت دەچێ، بەڵام كاتێ لەگەڵا مەسیحییەت بەروارد بكرێت، دەركەوتنی مەسیحییەت بەتەواوی دەركەوتنێكی گەردوونییە. لەبەر كاراكتەری فشار و گوشاربەرانەی ئیمپراتۆرییەتی رۆما وەك ئیمپراتۆرییەتێكی جیهان، كاراكتەرێكی زیاتر گەردوونی هەیە. هەرچەندە دەركەوتنی ئیسلامییەت بانگ لە سەرجەمی مرۆڤایەتی دەكات، بەهۆی ئەوەی كە ئامانجی بەهێزبوون بوو لە بەرامبەر كۆمەڵانی دەوروبەریدا دەشێ باس لە كاریگەرییەكی سنوورداری عەرەب بكەین. یاخود بەتایبەتی شانبەشانی سەردەمی ئەمەوییەكان هەندێ هێز و چینی باڵادەستی عەرەبی ئیسلامییەتیان لە پێناو بەرژەوەندییەكانی خۆیان بەكار هێناوە. بە رادەیەك هەندێ مەیلی وا زاڵ دەبێت كە بوترێ ئیسلامییەت لە دۆخی ئاینێكی نەژادییانەیە، بەڵام ئەمەش نایەتە واتای ئەوەی كە ئیسلامییەت وەها بێت و ئەوەش دەستنیشان ناكات. دەشێ بوترێ كاریگەرییە سنووردارەكانی سەردەمی دەركەوتنی دواتر لە لایەن عەرەبە باڵادەستەكانەوە بە لایەنی بەرژەوەندییەكانی خۆیاندا بەكار هێنراوە. بەڵام دواتر لەگەڵا بڵاوبوونەوەی زیاتر، ئیسلامییەت كاراكتەری گەردونیەكی زیاتر بەدەست دێنێت. هانینی ئیسلامییەت لە لایەن عەرەبەكانەوە چیدی لە جیاكاری و جیاوازییەك دەردەكەوێت. توركەكانیش لە روی خۆیانەوە ئیسلامییەتیان وەك ئایدیۆلۆژیایەك كە كاراكتەری شاڵاوهێنانەیان بەهێز بكات بەكار هێناوە. بەم شێوەیە بە بەیەككردنی كاراكتەری فەتیحی ئیسلامییەت و كاراكتەری شاڵاوهێنەریانەی توركە هەلپەرستەكان، ئیسلامییەت دەكرێتە هێزێكی ئایدیۆلۆژیك. شیعەی ئێران، شێوەی رەنگی فارسە بە ئیسلامییەتەوە، بەڵام لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تا هاتنی ناسیۆنالیزمی مۆدێرنێتەی كاپیتالیزم، چەمكێكی نیشتمانیانە هەیە، چەمكی برایەتی ئیسلامی هەیە. ئەگەرچی عەرەب و فارس و توركەكان ئیسلامییەتیشیان لە خزمەتی ئامانجەكانی خۆیاندا بەكار هێنابێ، بەهۆی لێك نزیكبوونەوەی كولتووریانەی گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە كە سەرچاوەكەی ئیسلامییەتە، ئەو ئێش و ئازارانەی گەلانی ناوچەكە بە تایبەتی گەلی كورد لە چاخەكانی بەر لە چاخی مۆدێرنێتەی كاپیتالیزمدا بەزۆری وەبەرچاو ناكەوێ. بەڵام لە سەدەی (19ـ20)دا و هاوكات لەگەڵا هاتنی نەژادپەرستی بۆ ناوچەكە، ئاشكرایە كە گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست زیاتر دووچاری ئێش و ئازار و چەوسانەوە بوونەتەوە و كێشە لەسەر كێشەكانیان زیادی كردووە. لە دوالێكۆڵینەوە و شیرۆڤەكاندا دەردەكەوێ كەوا گێرە و كێشەكانی تورك و فارس و عەرەبەكان لەم نەژادپەرستییەوە سەرچاوەیان گرتووە. ئەگەر نەژادپەرستی تورك و عەرەب و فارس هێندە كوێر نەبوایە، لە هەمان كاتدا ئەگەر هەر لەگەڵ هاتنی نەژادپەرستی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەنێو كوردیشدا نەژادپەرستییەكی بە ئەندازە دیار دەرنەكەوتایە، دیارە كێشە هەنووكەیی و كێشەكانی ئەمرۆش بە گشتی بە ئاسانی چارەسەر دەبوون. پێویستە ببینین كەوا تاكەكۆسپی زەبەلاحی بەر چارەسەری كێشەكان زیهنییەتی نەژادپەرستییە. لەسەرووی هەمووشیانەوە چەمكی نەتەوەی زاڵ بە لای عەرەب و فارس و توركەكانەوە سەرچاوەی سەرەكی و بناخەیی ئەم كێشەیەیە. لەسەر ئەم بنەما چارەسەركردنی نەژادپەرستی و دەرخستنی هۆكار و ئاكارەكانی ئەو زیانانەی كە بەتایبەتیش زیهنییەتی نەژادپەرستی بە گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەیاندووە، گرنگییەكی گەورەی هەیە.

بە نەژادپەرستی گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رووبەڕووی یەكتر دەكەنەوە، لێرەدا ئەوەی قازانج دەكات جیهانی كاپیتالیستە، ئەوروپایە، ئەمریكایە، هێزەكانی دیكەیە. لەگەڵ ئەوەی ئەم هێزانە مەیلە نەژادپەرستییە هەرێمییەكانی نێو خۆیانیان نەرم كردۆتەوە و بە ئەندازەیەك رەندەیان كرووە و بەم شێوەیە رێگریان لە شەڕەكانی نێوان خۆیان گرتووە، بەڵام دەبینین هێشتا پشتیوانی لە دەسەڵاتی نەژادپەرستانەكانی نێو گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەن و تەعویز و هانی گەلانی ناوچەكەش دەدەن. تەنانەت دەبینن كەوا ئایدیۆلۆژی و چەمكەكانی دژبەر بە نەژادپەرستی گورز لە بەرژەوەندییەكانیان دەوەشێنێت، دیارە دەیانەوێ ئەم جۆرە ئایدیۆلۆژی و هەڵوێستانە بێ كاریگەر بكەن. هۆكاری دوژمنایەتیكردن بە "PKK" و لە بەرامبەردا هاوكاری و پشتیوانیدانی بە نەژادپەرستی عەرەب، فارس، تورك و كورد و بە روانینێكی دڵخوازانە و تێكۆشان و شەڕكردن لە بەرامبەریدا ئەوەیە كە ئەم نەژادپەرستییەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە راستەوخۆ خزمەت بە ئامانجەكانی دەكات. تەنانەت ئێستاكەش نەژادپەرستی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نەك گەلانی ناوچەكە بە كورد و عەرەب و فارس، بەڵكو خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و ئەوروپا و هێزە دەرەكییەكان دەكات.  ئەوانەی هەڵوەدای سەپاندنی تاڵانی و داگیركاری سیاسی و ئابوورین بەسەر گەلاندا، گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە نەژادپەرستی ژەهرخوارد دەكەن و رێگە لە یەكبوون و بەهێزبوونیان دەگرن. چونكە ئەم رەوشە خزمەت بە هەبوونیان لە بواری سیاسی و ئابوورییەوە دەكات، بۆ ئەوەش پێویستییەكی زۆر بە شیكردنەوە و توێژینەوەی نەژادپەرستی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە.

یەكێك لە هۆكارەكانی هێندە خەستبوونی نەژادپەرستی لە هەرێمەكەماندا، زۆر دۆگمابوونی كولتووری ئایینییە. ئەم دۆخە رێخۆشكەرەوە بۆ زیاتر نەژادپەرستتربوونیش، سەرەڕای ئەوەش ئەوەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زیاتر زیان بە گەلانی ناوچەكە دەگەیەنێت زیاتر لەو دۆگماتیزمەی كە لە ئاییندایە ناسیۆنالیزمە. تەنانەت رێگر و كۆسپ لەبەر پێچینەوە و بواردنی دۆگماكانی ئاینیش هەر نەژادپەرستییە. چونكە هێز و دەسەڵاتە نەژادپەرستەكان لە بەكاربردنی ئاینیشدان. وەك ئەو ناسیۆنالیزمەی كە بەناوی تورك ـ ئیسلام، عەرەب ـ ئیسلام و فارس ـ ئیسلامەوە دەكرێ لە ئەنجامی ئەمەوە دەردەكەوێت. واتا ئاینەكانی هەرێمەكە لە پشتیوانێكی چەمكی نیشتمانی یاخود ئوممەت وەك دیاردەیەكی پشتیوان و یارمەتیدەری نەژادپەرستی هەڵدەسەنگێنرێت. لەم واتایەدا دەبینین كەوا نەژادپەرستی ئاینیش زۆر خراپ بەكاردێنێت. بە درێژایی مێژوو ئایین لەلایەن دەسەڵات و دەوڵەتەكانەوە بەكارهێنراوە، بەڵام ئاین لە سەرەنجامی پێویستییەكی كۆمەڵایەتییەوە دەركەوتووە، ئەگەر بێت و ئایین زۆر بە چاكی شی بكرێتەوە، ئەوا دەشێ لە بواری بەژیانیكردن و بەرقەراركردنی كۆمەڵگای رەوشتی ـ پلۆتیك كە "رێبەر ئاپۆ" گوزارەی لێوە دەكات رۆڵێكی گرنگ بگێڕێت.

نەژادپەرستی لە دەسەڵات و دەوڵەتەوە سەرچاوەی گرتووە، ئەمەش بۆ گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دۆخێكی زۆر زیانمەندی لە خۆوە گرتووە. لە لایەكی دیكەوە نەژادپەرستی لە پەیوەندییەكانی نێوان گەلان و چینە سەردەستەكانیشدا، زیانێكی زۆر گەورە بە گەلان، كۆمەڵانە سەركوتكراو و چەوسێنراوەكان و كۆمەڵگا داگیركراوەكان و بەرژەوەندی سەرجەم چینە كۆمەڵایەتییەكان دەگەیەنێت. بەو فكری نەژادپەرستییەی كە دەرخواردی كۆمەڵگا دراوە و بەسەریدا زاڵ كراوە، هەم حاكمییەت و رەوایەتی زیهنییەتی دەوڵەتگەرا و دەسەڵاتگەرا بەرقەرار دەكات و هەم هێزە سیاسی و سەربازییەكەی پتەوتر دەكات. بە جۆرێك كە وا لە گەلان دەكرێ كە بە ئایدیۆلۆژی ناسیۆنالیزم خۆیان زاڵم و هێزە چەوسێنەرەكانی سەریان بەهێز بكەن و خۆیان لاواز بكەن. لەبەر ئەمەش بۆ لاوازكردنی چینە سەردەست و دەسەڵات و چینە داگیركارەكان و خۆبەهێزكردنیان، پێویستە بە شێوەیەكی بەهێز نەژادپەرستی شی بكرێتەوە و رێگە لەوە بگیردرێت كە كۆمەڵگا بەدەستی خۆی جەللادەكانی بەخێو بكات. لەم روانگەیەوە پێویستە لە لایەن گەلەوە پەیوەندی و پابەندییەكانی نەژادپەرستی بە دەوڵەت و ئابووری و دەسەڵات و كۆمەڵگاوە زۆر بە ئاشكرا و بە باشی بزانرێ.