دانش‌آموزی که به زبانی متفاوت با زبان مادری‌اش آموزش می‌بیند، باید از یک مانع بزرگ به نام زبان عبور کند...

زبان مادری نخستین زبانی است که کودک سخن‌گفتن با آن را فرا می‌گیرد. به تعریف دیگر زبانی است که انسان در صحبت‌کردن با آن زبان، بیشترین توانایی را دارد؛ یا در نوشتنش، یا در شنیدنش و یا در درک جزییاتش. دنیایی که با زبان مادری برای کودک تعریف می شود در ظاهر ساده اما از ویژگی های پیچیده‌یی برخوردار است. تا آنجا که زبان‌شناسان معتقدند تنها در صورت صحبت به زبان مادری می توان مطمئن بود که گوینده به درستی آنچه را خواسته بیان کرده است.

حق آموزش به زبان مادری، در بسیاری از اسناد و معاهدات حقوق بشری مانند منشور زبان مادری، اعلامیه جهانی حقوق زبانی، ماده‌ی ۳۰ کنوانسیون حقوق کودک و ماده‌ی ۲۷ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مورد تاکید قرار گرفته است. با این وجود این حق در قانون اساسی جمهوری اسلامی به رسمیت شناخته نشده و به جای آن در اصل پانزدهم بر حق "آموزش" زبان مادری در کنار تحصیل به زبان فارسی در مدارس پرداخته شده. اصلی که هرگز اجرایی نشده است. از این رو کودکانی که سال‌ها رویاهای‌شان را به زبان مادری در ذهن خود ترسیم می‌کردند باید با شروع مدرسه، آن را کنار گذاشته و با زبان دیگری درس بخوانند، فکر کنند و حرف بزنند.

در حالی که جامعه‌ی بین‌الملل حق آموزش به زبان مادری را به رسمیت شناخته این حق در ایران دهە‌ها است با واکنش های متفاوتی روبرو بوده. مردم غیر فارسی‌زبان همواره از ضرورت داشتن چنین حقی سخن می‌گفتند اما حاکمان و دولت‌مردان به آن بی‌توجه بودند. برخی منتقدان دلیل این امر را ایجاد حس ناسیونالیستی در مردم می‌دانند. مردم غیر فارسی زبان در ایران همیشه با عناوینی چون "اقلیت‌های قومی" خطاب شده‌اند و از زبان‌های مادری‌شان به عنوان "گویش" نام برده شده.

در این میان اما این کودکان هستند که اولین و عمیق‌ترین لطمه را در رابطه با آموزش به زبانی متفاوت با آنچه زبان مادری‌شان است متحمل می‌شوند. اما چاره چیست؟ والدین که می‌دانند کودکان‌شان ناگزیرند در مدرسه به زبان فارسی بخوانند و بنویسند می‌کوشند تا پیش از شروع مدرسه با فرزندان‌شان به این زبان صحبت کنند. زبانی که خود نیز توان آن را ندارند و این ضربه‌ی دیگری است که باعث می‌شود زبان مادری به زبان فارسی ترجمه شده و در ذهن کودک جای بگیرد؛ فارغ از آنکه از ساختار و واج‌آرایی صحیحی برخوردار باشد. این در حالی روی می‌دهد که استفاده از زبان مادری در سیستم آموزشی، فراسوی یک حق، عاملی جهت ارتقای کیفیت آموزشی، و  شاخصی برای تکثرگرایی فرهنگی در یک جامعه است. تحقیقات نشان می‌دهد موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان با استفاده از زبان مادری رابطه‌ی مستقیم دارد و حضور زبان‌های متعدد در نظام آموزشی, عاملی جهت نهادینه‌کردن احترام متقابل و پذیرش دیگری در جوامع است.

حقیقت تلخ این است دانش‌آموزی که به زبانی متفاوت با زبان مادری‌اش آموزش می‌بیند، باید از یک مانع بزرگ به نام زبان عبور کند، پیش از آنکه به موضوع یادگیری برسد.

برنامه‌های استانی صدا و سیما هم در این رابطه با انتقادهای گسترده‌یی روبروست. منتقدان می‌گویند جملاتی که گویندگان شبکه‌های استانی بیان می‌کنند به زبان فارسی است و تنها از افعال دیگر زبان‌ها استفاده شده و به نام آن زبان مادری ارایه می شود. برخی کارشناسان از احتمال تعمدی بودن رفتار این سازمان سخن گفته بودند تا آنجا که موضوع "تخریب زبان‌های مادری توسط صدا و سیما" در رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران نیز بازتاب گسترده‌یی داشت.

منبع: آژانس فرات