ئەو دەوڵەتەی كە لەباشووردا بونیاد بنرێ، ناتوانێ لە ئەمریكایەكی بچووك بەولاوە بچێ. ئەمەش بەشێوەیەك لە ئێستادا دەیبینین...

باران

 گۆیی‌بوونی رووی زەوی هۆكاری گۆڕانی زۆر ماددەیە. بۆ نموونە میوەیەك گەر بارودۆخی وەرزی و جوگرافی گونجاوی نەبێ، پێگەینی ئەو میوەیە ناتوانرێ لە دەرەوەی رەوشی رێكەوتی بیری لێ بكرێتەوە. رووەكێك كە لە هەرێمێكی ترۆپیكاڵدا بەرهەم بێت لە هەرێمێكی وشكانیدا بەرهەم نایەتز بۆ بەرهەمهێنانی رووەكێكی هەرێمە ترۆپیكاڵییەكان لە هەرێمێكی وشكانی "دێمی"دا، پێویستە پێگە و دەوربەرێكی دەستكردی بۆ دروست بكرێت. بێگومان ئەوكاتەش میوە لە میوەیی خۆی دەردەكەوێ. ئەوەی كە بەرهەم دێ، شتێك كە تەنها بەناو هەیە و بە شێوەش لەو هەرێمە دەكات كە لێوەی بەرهەم هاتووە. نە تام و نە ڤیتامینێكی ئەوتۆی نابێ، ئەوەی بەرجەستەی دەكەین و تام و بۆی دەكەین تەنها ناوێكە و هیچی دیكە. هەروەها بە شێوەش تەنها لە میوە دەكات. ئەوەی لە راستیشدا دەبینرێ هەم ئەو میوەیەی كە باسمان لێوە كرد، هەم كڕیار و هەم فرۆشیاریشی لە خەڵەتێنەرێك زیاتر هیچی دیكە نابێت.

هەڵبەتە بابەتەكەمان پێشكەشكردنی زانیاری جوگرافی نییە، بابەتی بناخەییمان؛ كۆمەڵگا و كولتووری كۆمەڵگایە. ئەو نموونەیەشمان بۆ زیاتر تێگەیشتن لە جیاوازییە كۆمەڵایەتییەكان هێنایەوە. ئەم جیاوازییانە بۆ مرۆڤ بە شێوەیەكی زۆر دیار و بەرچاو خۆی دەردەخاتە روو. مرۆڤێك لە ژاپۆن جیایە، مرۆڤێك لە ئەمریكا جیایە و یەكێكیش لە ئەوروپا جیاوازە، بەڵام مرۆڤی رۆژهەڵاتی ناوین زیاتر جیاوازترە. ئەمەش نەك بە تەنها لەواتای كیشوەریدا، بەڵكو گەر زیاتر شی بكەینەوە دەبینین لە نێو شارەكانی كوردستانیشدا هەولێر و سولەیمانی و قامیشلی و ئامەد و مهاباد و.. زۆر جیاوازی خۆیان دەنوێنن. تەنانەت گەر مرۆڤ زۆر بكەوێتە دوای وردەكارییەكانیشەوە، لەنێو دوو لادێی پەنا یەكیشەوە پێكهاتەی ورد بەڵام جیاوازیان هەیە. ئەم جیاوازییانە زمان و فۆلكلۆر و شێوازی ژیان و بە كورتی كولتووری كۆمەڵگا نیشان دەدات.

 كولتوور گەوهەری كۆمەڵگایە و سیمبۆڵی ژیان و ژیانەوەی كۆمەڵگایە. لەبەر ئەوەشە كە كۆمەڵگاكان بە كولتوورەكانیانەوە بوونیان هەیە. كۆمەڵگایەك بە ئەندازەی پێشخستن و گەشەپێدانی كولتوورەكەی دەتوانێ بڵێ لەم گەلەم یاخود لەو گەلەم. ئەوانەی كە ژیانیان لەگەڵ پێوانەی نرخ و بەهاكانی كۆمەڵگادا یەك ناگرێ، ئەو زمانەی كە پێی دەدوێ هی خۆی نەبێ، پەرە بە هونەری كۆمەڵگاكەی نەدات و ئەوەی كە لە دەرەوە بە شێوەیەكی پینەكراوی دێنن و بەبێ سێنتێزكردنی لەگەڵا كولتووری خۆی و یەكسەر وەك بڵێی وەڵامێك بێ بۆ پێداویستییەكانی كۆمەڵگاكەی خۆی بە كۆمەڵگای پیشاندەدەن، لەكاتێكدا لەنێو بەهەڵەداچوونێكی زۆر گەورەدان، لە هەمان كاتدا بەها و نرخی كولتووری و تەنانەت هەنگاو بەهەنگاو كۆمەڵگاكەیان بەرەو لەنێوبردندایە.

 گەلان بە كولتوورەكانیانەوە بونیان دەبێ. گەلێك گەر كولتووری خۆی نەژی و نەیژیێنێ، بەو واتایەدێت كەوا لێكدەداتەوە كولتووری كۆمەڵگای جیاواز یان دەرەكی بە هی خۆی دادەنێ و بەواتای دووركەوتنەیوە دێت لە كولتووری راستەقینەی خۆی. كۆمەڵگا یان بەنرخە كولتوورییەكانی خۆیەوەیەوە بوونی دەبێ، یان بەپێچەوانەوە هیچی نابێ. ئەمڕۆ هێزە ئیمپریاڵییەكان لەگەڵا ئەوەی كە وەكو جاران كاتێك هێرش دەكەنە سەر شوێنێك و داگیری دەكەن و بەها و نرخە ماددی و مەعنەوییەكانی دەدزن، هەروەها بە شێوەیەكی زۆر ورد و چڕ و بەرفراوان كولتووری خۆیان بڵاو دەكەنەوە و دەچەسپێنن. دەچنە هەر شوێنێك هەوڵ دەدەن لەبواری كولتوورییەوە ئەو شوێنە دابماڵن و كولتووری خۆشیان دەكەنە شتێكی دەستلێبەرنەدراو، كولتووری خۆیان دێننە رەوشێك كە لە بوارەكانی شارستانی و مەدەنییەوە دەیكەنە پێویستییەكی دەستلێبەرنەدراو. پاشانیش دێنە بەرامبەر ئەو كۆمەڵگایەی كە كولتوورەكەیانیان داماڵیوە و دەڵێن"من پێویستییم" و خۆیان بە تاكە رێگە دادەنێن. بەم شێوەیەش كولتوورێكی بازاڕی و ساكاریی بونیاددەنێ. سیستەم كاپیتالیزم و هێزە و نوێنەرەكانی، تەواوی ئەمانە بۆ بەردەوامیدان بەژیانی خۆیان پەیڕەو دەكەن. بەلای سیستەمەوە بوون و نەبوونی كولتووری جیاواز هیچ گرنگییەكی ئەوتۆی نییە، ئەوەی بۆ ئەو گرنگە زیاتر"چۆن دەتوانێ زیاتر بەردەوامی بدات بەژیانی، چۆن دەتوانێ قازانج و بەرژەوەندیی زیاتر بەدەست بێنێت".

 هیچ شتێك نییە كە كاپیتالیزم لەبەرژەوەندی خۆیدا نەیكات. وەك رێبەری نەتەوەیی گەلی كورد عەبدولڵا ئۆجەلانیش ئاماژەی پێدەكات: "هیچ شتێك نەماوە كە كاپیتالیزم لەپێناوی بەرژەوەندی خۆیدا نەیكاتە بابەتی بازاڕ و بازرگانی و ساكاری نەكردبێ".

 لە منداڵەوە بگرە تاوەكو ژن، لە نرخە ئەخلاقییەكانەوە بگرە تا تێكڕای لایەنە كولتوورییەكان كەوتۆتە ناوی و هەموو شتێكی وەك موڵك و سەروەت و سامان لێكردووە. كاپیتالیزم هەوڵ دەدات جیهانگیری‌بوون لە واتای كولتووریدا دروست بكات. جیهانگیریبوونی ئەم كولتوورە و بوونی بە كولتووری هەموو كەسێك، دێتە واتای لەنێوچوونی كولتوورەكانی دیكە. سیستەم باش دەزانێت كە پێگەی ژیانیی بیردۆزی و شوێنی كەوتنە نێو ژیان و پراكتیزەبوونیشی پێگە كولتوورییەكانە. لەبەر ئەوەش هەوڵ دەدات لە لایەنی كولتوورییەوە زیان بە تێكڕای كۆمەڵگاكانی دیكە بگەیەنێ. كۆمەڵگا لە لایەنی كولتوورییەوە زیانی پێ نەگەیەنرا؟. باش دەزانرێ كەوا ئەو سەركەوتنانەی قازانج دەكرێن كاتین و نایانگەیەنێتە چ ئەنجامێكی راست. شەڕ بە قازانج و دەستكەوتەكانی نرخ و بەها كولتوورییەكان دەكرێتە سەركەوتن و بەو زیانانەی كە لەلایەنی كولتووریی دراوە شەڕ لە دەست دەدرێت. چونكە كولتوور ئەو پێگەیەیە كە بیردۆزی"ئایدیۆلۆژی" تێدا ژیانی و پراكتیزە بووە.

 ئەمڕۆ لەباشووری كوردستاندا هەوڵی دامەزراندنی دەوڵەتێك دەدرێ، بەڵام بە چ بەها و بەرامبەرێك؟! بەشێوەیەك كە لەژێر ناوی نەتەوایەتییدا كولتووری خۆی و نرخە نەتەوەییەكانی دور خراوەتەوە. دەشێ بوونیادانانی دەوڵەتێك كە لەسەر بناخە نەتەوەپەرستییەكانی لۆژیكی دەوڵەتگەرایی ئەوروپا كە لە"سەدەی 19"ەوە لێوەی ماوەتەوە بۆ گەلی كورد چۆن سوودێكی ببێت! جێگای دەوڵەت و دەوڵەتگەرایی لە پاڵا گەلی كورددا نییە. هەر لە رابردووەوە گەلی كورد بەردەوام لایەنگری یاسا و یەكسانی بووە و نرخ و بەرژەوەندییەكانی كۆمیناڵی دیموكراتییان بۆ خۆیان بە بنەما وەرگرتووە. وەك رێبەری نەتەوەییمان رێبەر ئاپۆ بە تەواوی وردەكارییەكانیەوە دەریخستۆتەڕوو، پارادیگمای دەوڵەت و دەوڵەتگەرا هۆكار و بناخەی سەرەكی تەواوی نایەكسانی و نائازادیی و نایاساییەكانە. بەگشتی ئەم پارادیگمایە چارەسەركردنی كێشەكانی كورد لەلایەك، خۆ گونجاندن لەگەڵا كولتووری گەلی كورد و سەنتێزكردنی گۆڕانكاریی نرخە كولتوورییەكانمان وەك ئەوەی كە گەلی كورد بەرەو كاۆسێكی زۆر گەورەتر دەبا، لە هەمان كاتدا گەلی كوردیش بەرەو بیانیبوونێكی كولتووری دەبات. ئەمڕۆ هێزە كوردەكانی باشووری كوردستان تا دەیانەوێ با بڵێن ئێمە هەوڵ دەدەین تا بۆ كورد و كوردایەتی شتێك بكەین، دەمانەوێ كوردان بكەینە خاوەنی دەوڵەت، بەڵام ئەوەی كە لە راستیدا بۆ كوردی دەكەن خراپەكارییەكی زۆر گەورەیە. هەتا ئێستا كامە سیستەمێكی دەوڵەتگەرا بۆتە وەڵام بۆ كێشەكانی كۆمەڵگا. چ كاتێك دەوڵەت بۆتە ناسنامەی راستەقینەی نرخ و بەها نەتەوەییەكانی كۆمەڵگا. هەڵبەتە با بوون بە وەڵام لەلایەك دانێین، بەڵكو هێندەی رۆژێك رووناك و رەونەق دیار و ئاشكرایە كەوا لە بناخەی تەواوی كێشە كۆمەڵایەتییەكاندا خودی دەوڵەت جێ دەگرێ.

 گەر دەشخوازرێ دەوڵەت دروست بكرێ، ئەو دەوڵەتەی بونیاد دەنرێ دەبێتە دەوڵەتی كێ؟ لە داهاتوودا بەها و نرخە كولتوورییەكانی كێ دەردەخاتە پێش؟ ئەگەر خواستی بونیادنانی دەوڵەتێك هەیە، پێدەچێت لەبەر هۆكاری بیركردنەوە بێت لە بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانی كورد. بەڵام ئەوەی كە هێزە كوردەكانی باشووری كوردستان لێی تێنەگەیشتوون و رووی راستەقینەی دەوڵەتە. هەتا پارادیگمای دەوڵەت دەرنەخرێتەڕوو و تێگەیەك لەم راستیینەیە دروست نەكرێ، نایەكسانییەكانی نێوان مرۆڤ لەو لاوە، نائازادی و نادادپەروەری و نایاسایی شی دەكاتەوە و گەیاندنیی نرخەكانی ئەم نائازادی و نادادییە بە ناسنامەی نەتەوەیی، تێكڕای ئەمانە و هەروەهاش كەندەڵانی ناهاوسەنگییەكانی نێوان رەگەز ــ مرۆڤ ــ كۆمەڵگا و سرووشت زیاتر قووڵتر دەكاتەوە و لە ناشتن و خنكاندنی كێشەكان لەنێو بێچارەیی زیاتر ناتوانێ هیچ شتێكی دیكە بكات. چونكە دەوڵەت و ئەفسوونی دەسەڵات، هۆكاری تەواوی ناهاوسەنگییەكانی نێو كۆمەڵگا و لەگەڵ ئەمەشدا هۆكاری تەواوی ناهاوسەنگییەكانی نێو سروشتیشە. تێكڕای ئەو تێكۆشان و خەباتانەی لەپێناوی نرخ و بەها یەكسانی ــ ئازادی ــ دادپەروەری ــ نەتەوەیی و كولتوورییەكاندا كراون، لەبەر ئەوەی خۆیان لە ئەفسوونی دەوڵەت و دەسەڵات رزگار نەكردووە و پێناسەی راستەقینەیان بۆ نەكراوە، پێچەوانەی ئامانجەكانی خۆیان بوونەتەوە و نەیانتوانییوە لە ئاواكردن و بونیادنانی ئەو ژیانەی كە خۆیان دژایەتی دەكەن زیاتر تێبپەڕن. رێبەری سیستەمی كۆما جڤاكانی كوردستان "رێبەر عەبدولڵا ئۆجەلان" بەم شێوەیە گوزارە لە نەهێشتنی پارادیگای دەوڵەتگەرا دەكات لە كەسایەتی خۆیدا.

"ئایدیۆلۆژییە دەوڵەتگەراكان، لەروانگەی منەوە، چیدی هێندەی ئانالیزیانكردبوون بەتەواوی نەدەبوونە ئامرازێكی رزگاری. با چارەسەركردنی كێشەكانی ئاین و رەگەز و نەژاد و ژینگە و چینەكانی كۆمەڵگای هیرارشی لە لایەن كاپیتالیست ــ سۆسیالیست ــ یونێتێری نەتەوەیی و دەوڵەتانی چینی دیموكراتی فیۆداڵیست لەلایەك دابنێین، كە خودی ئەوان هۆكاری سەرەكی و بنچینەیی ئەو كێشانەن. پێویستیەكی زۆر گرنگە كە بگەڕێن لە چارەسەرییەكی هەمەلایەنە لەدەرەوەی ئەم بناخەیە و پشتئەستوور بەمەش ئەو تاك و خێزان و ئەو گەلانەی كەوا لە مێژوودا و لەكۆمەڵگای نیۆلۆتیكدا چەقیون و تا دەگاتە پێكهاتە عەشیرییەكانی شاخ و بیابانەكان كە هێشتا لەبەرخۆیان دەدەن، لە جەماعەتە ئایینییەكانەوە تا دەگاتە تا راستینەی بەرخۆدانی ئۆبژێكتانەی ژن كە لەنێو هەزار و یەك كیف و بەرگەوە پێچراوە، لە بەرگریكردن لە دام و دەزگا بنچینەییەكانی كۆمەڵگاوە تا دەگاتە وەدەستگرتنی ئازادی لەدەستچووی تاك، ئەمانە و گەڕان بەدوای "رێگایەكی نوێ"ی هەمەلایەنە، پێویستییەكی گرنگە و گرنگییەكی بناخەیی هەیە".

 هەڵبەتە ئەو دەوڵەتەی كە لەباشووردا بونیاد بنرێ، ناتوانێ لە ئەمریكایەكی بچووك بەولاوە بچێ. ئەمەش بەشێوەیەك لە ئێستادا دەیبینین. لاوان ئەو جلوبەرگ و پۆشاكانەی كە ئاڵای ئەمریكای پێوەیە لەبەردەكەن، بەم هەڵسووكەوتەشی تا ڕادەیەك خۆی خۆشحاڵ و سەربەرز دەبینێ، گوێ لە مۆسیقاكانی ئەوان دەگرێ و هەوڵ دەدات هەر وەكو ئەوان بژی. تا دوا ئەندازە دەركەی خۆی بۆ كولتووری بەناوبانگ و ناودار لەسەر پشت هێشتۆتەوە، لە هەمان كاتیشدا دەڵێن ئێمە كوردین، بەڵام بۆ پێشكەوتنی كوردایەتیش هیچ شتێك ناكەن. توێژێكی بەوشێوەیە لە ئایندەدا بەتەواوی بێ بەهرە و دوور لە زیندوگرتنی نرخ بەها كولتوورییەكان رووبەڕوومان دەبنەوە.

 لە لایەنی ئابوورییەوە كولتوورێكی پێشمەرگایەتییەوە دروست كراوە و بۆ رزگاربوون لەمەش هیچ شتێك ناكرێ. بەمەش توێژێك بونیاد دەنرێ كە لەسەر بنەمای بێ رەنج و بەڕێگای بەلاش و ئاسان پارە پەیدا دەكەن. چ ئومێدێك لە ئایندەی توێژێكی وەها بكرێ..! پاراستنی نرخە كولتوورییەكان لەلایەك، وەك ئەوەی لە ئایندەدا هیچ خێرێكیان بۆ خۆیان نابێ، لە هەمان كاتدا وەك توێژێك دێنە پێشەوە كە شەرم لە نرخە كولتوورییەكانی خۆیان دەكەن. توێژێك كە لە لایەنی كولتووری و كۆمەڵایەتییەوە ناتوانن لەگەڵا بەها و نرخە گەوهەرییەكانی كۆمەڵگاكەیاندا بەیەك بگەن، ناتوانن لە بوون بەزەمینەی دەستلێبەرنەدراوی ژیاندنی بەها و نرخی هێزی دیكە رزگاریان ببێ. بەرپرسیاری ئەمەش ئەو هێزانەن كەوا ئەمڕۆ دەڵێن دەمانەوێ لە پێناوی كوردایەتییدا شتێك بكەین. ئەوانەی كەوا دەیانەوێ پێشمەرگایەتی بكەنە كار و پیشەی لاوان، لە داهاتوودا توێژێك بونیاد دەنێ كەوا بیانكاتە سەربازی خەڵكی دی. سیستەمی كاپیتالیست و نوێنەری ئەم سیستەمە كە ئەمریكایە ئەم كارە بەڕێ و رێبازی زۆر باریك پەیڕەو دەكەن. كۆمەڵگا دێنێتە رەوشێك كە ئەم سیستەمە بە تاكە سیستەم دابنێن و بەرەو پیری بێن و ئەمەش بە هەمان شێوە بەسەر مرۆڤایەتیدا دەسەپێنێ. ئەمەش بەڕێگای تەكنۆلۆجی و پەروەردە و راهێنانی ئابووری و بازرگانی دروست دەكات. كوردیش لەولاوە دەڵێن با دەوڵەتێكمان هەبێ، ئیتر چۆن دەبێ با ببێ بەڵام هەبێ، كێ هاوكاری دەكا با هاوكار بێ بەڵام دەوڵەتێكمان هەبێ. سیستەمێك كە بە دینامیكی گەوهەری خۆی پێش نەكەوێ تا چەند دەتوانێ خاوەن لە نرخ و بەها كۆمەڵایەتیی و كولتوورییەكانی خۆی دەربكەوێ؟ تا چەند دەتوانێ عاید بەخۆی بێ؟ هەڵبەتە هێزێك كە هاوكارییەكی بەوشێوەیە پێشكەش بكا، لە بەرامبەردا داوای خودی كۆمەڵگا دەكات و دەگاتە ئەم ئامانجەشی، چونكە ئەمانە چوارچێوەی بەرژەوەندییەكانی پێك دێنن و ئەم بەرژەوەندییانەش لەپێناو خۆیدا بەكار دێنێ.

 لەسەر ئەو خاڵە بنچینەییانەی كە لەسەرەوە دەستنیشانمان كردوون؛ لە كاتێكدا كە پێكهاتەی كۆمەڵگای دەوڵەتگەرا لەگەڵا خۆیدا ئاڵۆزییەكان زیاتر قووڵ و گرژ دەكاتەوە، لەبارودۆخێكی وەهادا دەوڵەتی كوردستان دابمەزرێ چی دەبێ و دانەمزرێ چی دەبێ..؟! دیسان كێشەكانی كۆمەڵگا بە وەڵامی خۆیان ناگەن و دیسان هەندێك كولتوورەكانی خۆیان ناژیێنن. سكی هەندێك لەئاوساندا لەبەر تەقیندایە و مێشكیان بچووك دەبێتەوە و لەو لاشەوە هەندێكی دیكە لەبرسا و لە هەژاریدا دەمرن. ئەمەش ئەنجامی ئەو ئەمریكا بچووكەن كەوا بەتەمان دایبمەزرێنن و تەنانەت خوازیارانی دامەزراندنی ئەم دەوڵەتەش نایانەوێ بڕوا بە دەركەوتنی ئاكامێكی وەها بكەن. گەر بڵێن" سیاسییانە نزیك دەبینەوە و پاش دامەزراندنی دەوڵەت هیچ كەسێك خۆی لە قەومان نادا" و وادەزانن بەمە رزگاریان دەبێ؟. ئەگەر فكری وەها هەبن دەبێ باش بزانن كە لەنێو بەهەڵەچوونێكی گەورەدان. ئێمە گەلێك نین كە مێشكمان وەك مێشكی ماسی بێ، پێویستە راستی رەوشی سەدام لەبیر نەكرێ و هێشتا زۆر كاتی بەسەردا تێنەپەڕیوە. سەدامیش سەردەمانێك دەیگوت دەوڵەتی من، دەیویست بەهاوكاری ئەمپریالیستەكان لەسەر پێ بووەستێ، بەڵام كاتێك حەدی خۆی تێپەڕاند و بوو بەبار، بە رێگەیەكدا برا كە بەپێویست بینرا هەم سەری خۆی و هەم سەری گەلەكەی لێ بكرێتەوە و فڕێ بدرێ. كورد بە دینامیكیەتی گەوهەری خۆی لەسەر پێ نەوەستێ و لەجیاتی سیستەمی "كۆمەڵان" سیستەمی دەوڵەتگەرا بۆخۆی بە بناخە وەربگرێ، ئەمجارەشیان ئەو گەلەی كە مێژووەكە بە شێوەیەكی تراژێدی دووبارە ببێتەوە گەلی كورد دەبێ. بەم شێوەیەش نەفرینی رۆژهەڵاتی ناوین بەردەوام بە بوونی خۆی دەدا.

 یەكەمین كار كە ئەمریكا پێی هەڵسا، بونیادنانی كولتوور بازاڕی خۆی بوو و لەگەڵا ئەمەشدا پەلكێشكردنی لاوان دەبێ بەلای خۆیدا. كۆمەڵگایەك كە لاوانی خۆی لەدەست بدات، دەشێ بیر لە چ بەرژەوەندییەك بكاتەوە بۆ داهاتووی خۆی..! ئەگەر هێزەكانی هەرێمەكە دەیانەوێ ئەمریكایەكی بچووك دروست بكەن، ئەوانیش لەنێو بەهەڵەچووندان. ئەمریكا دەوڵەتێكە لە كیشوەری ئەمریكا، ئەو شوێنەی كە ئەوان دەیانەوێت بونیادی بنێن وەكو ئەوێ نییە و ناشبێ. راستیینە كۆمەڵایەتییەكانیان زۆر جیاوازن. گەر هەوڵی شتێكی وەهاش بدرێ، ببێ و نەبێ وەك ئەو میوەیەیە كە كەش و هەوای پێگەیاندنی ناسازە و لە شوێنێكی دەستكرددا بەرهەم دەهێنرێ. واتا نە دەوڵەتێك دەبێ كەوا ئەمریكا دەیەوێ و نە دەوڵەتێكیش دەبێ كە هەندێك دەیانەوێ وەك ئەمریكا بێ. ئەوەی كە دەردەكەوێ شتێكی نادیار دەبێ. شێوەیەكی جیاواز، گەوهەرێكی جیاواز و ژیانیشی زۆر جیاوازتر دەبێ. لە لایەكەوە گەلێك كە لەژێر كاریگەرییەكانی فیۆداڵیزم رزگاری نەبووە و تەنانەت هێشتا بە شێوەیەكی چڕ و پڕ لەنێو ئەم كاریگەرییانەدا دەژی و دەیانژیێنێ، لەلایەكی دیكەشەوە ئیمپراتۆرێك كە لەبوارەكانی زانست و گەیاندن و تەكنۆلۆژییەوە مۆركی خۆیان لە سەدەی بیست و بیست و یەك داوە و بەشێوەی دڕندەیەك گەشەی سەندووە. راستینەیەكی زۆر دیار و جیاوازی وەرزی یان كەش و هەوا ــ جوگرافی ــ مرۆڤ ــ مێژوو ــ نرخە كۆمەڵگا و كولتوورییەكان لەبەرچاودا دەبینرێ. لە كاتێكدا كە لێگەڕینێك بەدوای خاڵی یەكتربڕی هەر دوو جەمسەرەكەدا نەكراوە، هەروەها لەنێو لۆژیكی رەش و سپیدا هەوڵدەدرێ سپی بكرێتە رەش.

 سیستەمی كۆمەڵان لەلایەنی خاوەندەركەوتن لە نرخە مێژووییەكانی كولتوور و گەلی كوردەوە خاوەنی پێگەیەكی مێژووییە و زۆر شیاو و گونجاوە بۆ بەردەوامیدان و پێشخستنی ئەم نرخ و بەرژەوەندییانە. سیستەمی كۆمەڵان نەك بە تەنها بۆ كوردان بەڵكو بۆ تەواوی گرێكوێرەی كێشە كۆمەڵایەتییەكانی گەلانی دیكەش وەڵامی گشتگیرانە و بەرفراوان پێش دەخات. كوردان هەر لە رابردووەوە ژیانێكی دیموكراتی و كۆمیناڵیان بۆ خۆیان بە بناخە وەرگرتووە. وەك سەریان بۆ كەس دانەنەواندووە، هەروەها هیچ لە كولتووری كۆمیناڵیتە كە گەوهەری كۆمەڵ و كۆمەڵگابوون دانەبڕاون. یەكێكە لەو گەلانەی كە دیموكراسیەتی هەر لە سەرەتاوە لەنێو پێكهاتە ژییانییەكانی كۆمەڵگای نیۆلۆتیكدا ژیاندووە و ئەمڕۆش سەرەڕای هەموو ناهەمووارییەك لەنێو خۆیدا دەیژیێنێ. لە روانگەی سنوورەكانی مێژووشەوە، سیستەمی كۆمەڵان دەبێتە وەڵام بۆ پێداویستییەكان و بەتایبەتیش ئەوە دەسەلمێنێ كەوا وەڵامی پێداویستییەكانی رزگاربوونی دەوڵەتانی دیكەشە لە ئاڵۆزییەكان.

 لە كاتێكدا كە سیستەمی كۆمەڵان دژە ژەهر یان ژەهركوژی ئەو پێوانە و نرخە مرۆییانەیە كە لەبەر لەنێوچووندان و هەروەهاش سیستەمی مەیسەركردنی بەردەوامیدانە بە ژیان و ژیانەوەی كولتوورە جیاوازەكانی دیكە لەسەر بنجی خۆیان و لەگەڵا ئەمەشدا سیستەمی دەوڵەمەندی كولتوورییە كە لە ئەنجامی رەنگاوڕەنگی دانوستاندنە كولتوورییەكانەوە بەرهەم دێ. كورد و هێزەكانی گەر دەیانەوێ بۆ پێشكەوتنی كولتوورییەكانیان شتێك بكەن، ئەوا تاكە سیستەم كە رێگە و هەڵبژاردەیانە پێویستە سیستەمی كۆمەڵان بێ. چونكە سیستەمی كۆمەڵان لەبنچینەدا تاكە رێ و رێبازی بەچارەسەری گەیاندنی ئاڵۆزی و گرێكوێرە كولتوورییەكانی رۆژهەڵاتی ناوینە، لە هەمان كاتدا هەر لە ئێستاوە بەژیانیكردنی ئەم سیستەمە لە كوردستاندا نەك بەتەنها بۆ ئەمڕۆ بەڵكو دەبێتە دانانی بەردی بناخەی سەركەوتن بۆ داهاتووش. هیچ كۆسپ و تەگەرەیەكیش لەبەردەم كورددا نییە بۆ پراكتیزەكردنی ئەم سیستەمە. هەم پێكهاتەی جوگرافی و هەم رەنگاورەنگی و هەم دابەشبوونی بە چوار پارچەوە هەریەك ئەڵتەرناتیفی ئەگەرەكانی بەسەرخستنی ئەم سیستەمەن. حاڵی حازر شتی هەرە گرنگ بۆ كوردان هەبوون و نەبوونی دەوڵەتێكیان نییە، گرنگ تێگەیشتن و پراكتیزەكردنی سیستەمی كۆمەڵان كە كۆمەڵگایەكی دیموكراتی ــ ژینگەپارێز ــ رەگەزی بونیاد دەنێ و وەك ئەڵەترناتیفی دەوڵەتیشە. گەر بەم گرنگییە هەستین، ئەوكاتە تەنها بە پاراستنی كولتووری كوردانەوە نامێنینەوە و لەگەڵا ئەمەشدا پێكهاتەی نرخ و بەها و بەرژەوەندییەكانیشمان بەرزدەكەینەوە. ئەوكاتە كورد نابنە سەربازی هەندێ كەس و لایەن، هەندێ كەسیش بەسەرسەریانەوە ناخولێنەوە و بەئەقڵی هەندێ كەس و لایەن ژیانیان بەڕێوە نابرێ.

 ئەمڕۆ رێبەری نەتەوەیی كورد و رێبەری سیستەمی "كۆما كۆمەڵانی كوردستان" رێبەر عەبدولڵا ئۆجەلان رووبەڕووی هەوڵی ژەهرخواردكردن و لەنێوبردن بۆتەوە. ئەمەش باش دەزانرێ دەیانەوێ لە كەسایەتی رێبەر ئاپۆدا گەلی كورد و كولتووری كورد ژەهرخوارد و لەنێو ببرێ. گەلی كورد لە مێژوودا و لە ئێستاشدا بە قارەمانی و بەرخۆدانی خۆیەوە دەناسرێ. ئەوانەی دەڵێن من كوردم، دەمەوێ شتێك بۆ كوردایەتی خۆم بكەم، ناتوانم ببمە تەماشاكەری لەنێوبردنی كولتوورەكەم، پێویستە لەبەرامبەر كارێكی وەها هۆڤانەدا بێدەنگ نەمێنێتەوە. پێویستە كوردان باش بزانن كە ئەو دەوڵەتەی بێ ئاپۆ دابمەزرێ لە سوود زیاتر زیانی بۆ ئێمەی كورد دەبێت. هەڵبەتە هێزە ئیمپریاڵییەكان هەر لەدوێنێوە رەزامەندن لە دروستكردنی دەوڵەتێكی بێ ئاپۆدا. چونكە ئەوانیش باش دەزانن كەوا تاكە هێز و تاكە رێگە كە لەواتایەكی راستەقینەدا كولتووری كورد دەپارێزێ و پێشی دەخات، هێزی رێبەر ئاپۆ و سیستەمەكەی سیستەمی كۆما كۆمەڵانی كوردستان. ئەوانیش دەزانن كەوا كوردستانێكی بێ رێبەر ئاپۆ كوردستانێك دەبێ كەوا لە ژێر بەرپرسیارێتی و دەسەڵاتی ئەواندا دەبێت.

 گیا لەسەر بنجی خۆی دەڕوێتەوە. كوردانیش مەگەر تەنها لەسەر بنجی خۆیان بڕوێنەوە. بنج و رەگی كورد لەنێو زۆر قووڵاییەكی بێ ئەندازەدا شاردرابووەوە و سەریشی بە چیمەنتۆ داپۆشرابوو. لێرەدا رێبەر ئاپۆ یەكسانی و دادپەروەری و ئازادی بنجی كولتووری كوردی جارێكی دیكە دەرخستەوەڕوو و ئەمڕۆش هەوڵ دەدا جارێكی دیكە سەرەڕای هەموو كاولكارییەك تێكڕای ئەو نرخانە بە رێ و رێبازی راست و دروست لەسەر بنجی خۆی بڕوێنێتەوە. دەبێ كوردان باش بزانن دەتوانن جارێكی دیكە لەسەر بنجی خۆیان زیندووببنەوە. لەڕەگ و بنجی كورد دا یەكسانی و دادپەروەری و ئازادی هەیە و تاكە رێگەی گەیشتن بەم رەگ و بنجە، تەنها بە سیستەمی كۆمەڵان و رێبەرایەتییەكەی مەیسەر دەبێ. هەڵبەتە لەبەر ئەوەی هێزە ئیمپریاڵییەكان باش ئەم راستییانە دەزانن ئەمڕۆ هەوڵی لەنێوبردنی رێبەری گەلی كورد دەدەن.

 شەرف و نامووس لە كولتووری كورداندا جێگەیەكی زۆر بەرز و گرنگ دەگرن و ماهییەتی زۆر بەرزن، ئەوەی كە كوردانی كردۆتە قارەمان و بەرخۆدانڤان و ئەوەی كە هەتا ئەمڕۆ ئەوانی ژیاندووە، ئەم ماهییەتانەن. گەر ئەمڕۆ كەسێك هەیە بڵێت من خاوەن لە شەرەف و نامووسی خۆم دەردەكەوم، پێویستە لەبەرامبەر "كۆمەڵكوژی گەلی كورد لە كەسایەتی رێبەر ئاپۆ"دا هەڵوێستی مەردانەی خۆی نیشانبدا و هەر چییەكی لەدەست بێ بیكات و پێویستە سیستەمی كۆمەڵان بخاتە نێو ژیان و پراكتیزەكردنەوەوە. تاچەند رێبەری نەتەوەیی كورد بگاتە ئازادی خۆی، ئەوەندەش كورد دەگات بە ئازادی خۆی و دەبنە خاوەنی خۆیان. ئەوكاتەش كوردان لەسەر بنج و رەگی خۆیان دەڕوێنەوە و كوردان دەگەڕێنەوە سەر بنچینەی یەكسانی و دادپەروەری و ئازادی خۆیان.