ژن

گەنج و رەوشت، پارادیگمای دەسەڵات و سەرمایەداری

 هەر جڤاكە كێ ژ بو پیشكەفتنا دوارێ مەدەنیەت و سیاسەت و نەتەواتیێ دە ب متمانە و پشت گەرمیا گەنجان و پەروەردە كرنا وان ل سبەین خوە دنیرن ...

 ز. دهۆک

ئەرێ گەلو، رەوشا كوردستانێ ب تایبەت باشورێ مەزن، ژ ئالیێ جڤاك و زانستا وێ یا جەوهەری، ئابوری، گەندەڵیا داد و مافێ كەساتی، پەروەردە، روحێ بەرپرسیاریا نەتەوی و مروڤاهی، پیناسا ئیرادی و باوڕمەندیا بنگهەین و ب گشتی پسكولوژیكا جڤاك و ئەخلاق ب ئالۆزیێن هەنی، د قالبەك چاوا دە دكارە وەرە دیتن و ل بەدیل دە چ دكارە وەرە چاڤە ڕێ كرن؟ ل گوری ئاستا هەیی ئایا كائوس دكارە وەرە پیناسێ؟!

رەوشا زەنیەتا گەنجێ كورد ل گوری سەردەمێ نوو كو ژ هەر سەردەمەكی بیتر پیویستیا خوە ب زانیاری و پەروەردە بونا بخوە باوەڕی و ب ئیرادە بونێ هەیە، پر ب داخباری، ب وێ پەروەردە یا ل ئاستا نەگونجای، كەساتیەك هەری ب خەتەر دكارە پیشكەشی پێشە روژا جڤاكا ب ئەخلاق و لایقی گەلێ كورد بكە، پیشە روژا كو چ ل نیز و چ دوور ئیرویا مە بخوەڤا ددەت گریدان. د هێرشێن بێ ناڤبرین راگهاندن و مەدیا و جیهانا زانیاریا ئەنترنتێ جڤاكێن (باتولوجیك) نە ساخلەم ین رۆژهلاتا ناڤین پیویستیا خوە ب هنەك بنەما و بینگەهان و ئافاكرنا جەبهەێن زەنیەتی دبینن.

ل گوری پیویستیا بەرژەوندا دەسەلاتا خوە پەرگالەكێ د دنە ئاڤاكرن، كو جڤاك ب گشتی ل سەر وێ میكانیزە دبیت. ل گوری فێ راستیێ پیشەنگتیا پەرگالا دەسەلاتداریا جڤاكین ئانتی دموكراتیكا روژەلاتا ناڤین ب تایبەتی هەرێما باشورێ كوردستانێ میكانیزما خوە ب شێوەكە گونجای و ل گوری پولەتیكاێن خوە، ب پەروەردە و راگەهاندنێ ددەت مەشاندن و ژ بو دەست خستنا ئیرادە یا جڤاك د هەمو هەولو بزاڤاندە ژ بو رێكخستن كرنا زهنییەتا زانستی و رەوشەنبیری و هونەری چ ل ئاستا سیاسی و چ مەدەنی و جڤاكی تێكوشینێ دمەشینە. ل گوری ڤێ راستیێ و ب بەر چاڤ خستنا پیشكەفتنێن د شارستانیەت و تكنولوجی و ڤێزا راگهاندنی و زانیاریێن جیهانی، كو پەرگالا مودێرنیتەیا سەرمایەداری د پێشەنگتیا وێ دە جی دگرە، ئیدی قادا رەوشەنبیر و ب خوە باوەڕ بەرە بەرە ژ بینگەها ژ خوە بێ ئیرادە بون و خوە ناسین و باوڕمەندیا ل هەمبەر نرخێن ئەخلاقی و كەساتیا پروفیشنال و مەعنەویەتێ قوت دبیت و بتەنێ ل سەر هێلا وێ پەرگالێ دكاریت مەشا خوە ب رەواتیا ل گوری جڤاكا هەیی بدومینیت.

ژبوی كو دەستەلاتێن ب ڤی رەنگی نكارن ب ئەساس گرتنا مەعنەویەتێ ب گشتی ل گوری پیڤانێن رەوشتێ نەتەوی و كلتوری گاڤ ب مەشینن، د پەنایا یا دیماگوژی و خاپاندنا جڤاك د، ب خوە دبن بەشەك ژ ریخستنا مودیرنیتە یا سەرمایەدارێ. ب وی رەنگی روحێ بەرپرسیارتی و گیان بەخشینا ل گوری رەوشتەك ساخلەم، كو پیویستیا هەرجڤاكە كێ یە، ژ هێز دكە فەوتە ڤایا هێز و شیانا هەیی ل سەر هیلا میكانیزما ریكخستنا بەرباس تین ب كارئانین. و دراستیێ دە ئەڤ قوت بونا ژ هەر جەوهەریە تەكە ئەخلاقی بیتری هەر جڤاكەك سەردەم و حاكم ل سەر جڤاكێن روژەلاتا ناڤین و گەلێ مە د باشورێ كوردستانێ و ب تایبەت ل سەر ئالانا بهدینان تیت قادا رەواتیێ. ژ ئالیێ كو هەر پینگاڤەك د وارێ پەروەردەی و زانستی و پیشكەفتنێن كەساتی دە ل سەر بنەمایەك وها ب تەنێ د چارچوڤەكە دارشتی ژ پەرگالا مودیرنیتەیا سەرمایەداری تیت هافیژتن، گەنج ل ژیر باندورەك وها ب روبەروبونا ل هەمبەر وێ كیم واتە یێ، ل گوری زەنیەتەك ئاماتور پەروەردە و قالبگرتی دمینە، و ئەڤ رەوش بەرهەمەكێ ددە پێ خوە كو جڤاكێ مەدەنی و سیاسی دخە ئالوزی و خەتەریێن پر جیدی. قادین بیوئیقتدار و ناپروفیشنال، ب وێ باوریا ل سەر ستاتو پاریزیێ ب چەواشەكاری و هەر هێز و شیانە كە پیویست، بزاڤ دخن سەر دوماندنا رەوشا هەیی ل باشورێ كوردستانێ، و ئەڤ د حالەكێ دەیە كو رەوشا هەیی خاستەكا هەری ئەشكەرە یا دوژمنین ل چار كەنارین كوردستانا مەزنە. هەلبەت رەوش ل ژیر كونترولەكە سیاسی و نەپەن ب كونسیپت و پیلان ل سەر هیلا مودیرنیتە یا سەرمایەداری بەر ب ئالیێ وان خاستەكین ب قریژ تیت ریڤەبەری كرن و وجا  پیویست ژی وەك تێ دیتن پر ژێ تێ ستاندن، چما كو قادا گەنج و جڤاكا پیشەروژێ د هەر ئاستەكە رەوشەنبیری ژی كو ببە، فەدەر ژ ئیرادە یا خوە ژ ئالیێ تەڤا جەوهەریەتین مانەوی میناك ماف و مروڤاهی، رەوشت و بەرپرسیاریانە تەڤی لاوازیان ژی ب یەكجار قوت دبن، ب رەنگەكی كو ب زانەبون یان بێ زانەبون جڤاكا سبەیا هەریما مە یا باشورێ كوردستانێ ل خوشگوزەرانی و نە بەرپرسیاریا جڤاكا مە یا ئیرو دبە قوربان.

ل گوری ڤێ راستیا كو ل هەر جڤاكە كێ ژ بو پیشكەفتنا دوارێ مەدەنیەت و سیاسەت و نەتەواتیێ دە ب متمانە و پشت گەرمیا گەنجان و پەروەردە كرنا وان ل سبەین خوە دنیرن، جڤاكین شكەستی و (پاتولوجیك) نە ساخلەم ب زهنیەتین پاشڤەرو، وان ب تەنێ ژ بو مە رەمین تاكرە و یین خوە  د خاپینن و ل سەر هیلا زهنیەتا مودیرنیتە یا سەرمایەداریێ بەر ب نیەتین كە سوكی ین خوە، روژ ب روژ د قالبەك رەوا بەر ب بێ رەوشتیێ ددن مەشاندن. ئومیدا هەر نەتەوە و جڤاكەك كو ب پشت بە ستنا ل سەر بنەمایین زانستی و پیشكەفتنخواز دمەشە، پیویستیە كە روتینا گەنجان د هەر قادەكە سیاسی و پیشكەفتنی دە دبینە، ژ بو كو گەنج ژ ئالیەكێ ژ پیترینا جڤاكێ پیك تێ و ژ ئالیەكە دن هەر جڤاك و نەتەوەك پیویستیا خوە ب وێ شور و حەماسەت و ئیرادە بونا گەنجان د هەر وارەكێ دە دبینە و ژ هەبونا وان وە جێ دستینە و گرنگیەكە تایبە ت ددێ، بەرەفاژی ڤێ یەكێ د پەرگالا جڤاكین پاتولوژیك دە كار ل سەر راوەستاندن و لینج كرنا وێ شور و حەماسەت و ئیرادێ تێ مەشاندن. لێ د پیشكەفتنا روتینا جیهانێ ئەنترنت و زانیاری و  راگەهاندنی دە ل ژیر میكانیزما مودرنیتە یا سەرمایەداری، پینگاڤ وردەتر تێ هاڤیژتن و هەولدانین ل سەر بایكوت كرنا قادا گەنج د بینگەهدە ب ریكخستنا دەماگوك و پەرگالا بیو ئیقتداریێ ریبازین نوتر ددن ئاڤاكرن، ب شیوازەكی كو گەنج دبە كاراكتەرەكە سەرەكە ژ بو مەشا میكانیزما دەستەلاتێ. ژ سەدەما كو پیشكەفتنا زانستی و هونەری و ب گشتی رەوشەنبیری ب تەنێ ژ بو مەرەما بەرژەوەندیا دەستەلاتێ تێ دیتن، ئیدی قادا ژیرینا جڤاك كو فورمالیتە ژ بەشین هەری زورینەیا گەلە، ل گوری دەستەلاتێ پیویست ب رەوشەنبیریەت و زانابونێ نایێ دیتن. لەورە پیترینا بەشین جڤاك، جودا ژ هەر زهنیەتەكە مەبدەئی و روحێ بەرپرسیاری و نەتەواتی، ددا كەڤن ژیر گوشار و گەندەلی و كائوسین زانستی، پەروەردەئی، ئابوری، ئەخلاقی، ماف و ل كیلەكا وێ ژی د شوپا دوگماتیزما زەنی دە ب هەفدەنگیا خوە ب شیوازێ پرولتاری د كەڤن ژیر خزمەتا  پەرگالا دەستەلاتدار. پەرگالا كو نە ب متمانە یا پاراستنا روحیا گەل و پەروەردەیا گەنج و جڤاك و گرنگیدانا رەوشا وان، بەلكو ب رەوشەكە دەماگوك و پشت گەرمیا سیستەما سەرمایەداری و بیو ئیقتداری، ستاتویا خوە یا تەنگ و هەبونا خوە چ ژ بێ ئاگەهی و چ ب زانە بون دپاریزە.

ب رەنگەك وها رێ و زە مینەین هەر ئیرش و مەشەك كو ژ بالادەستیا دەستەلاتدارین فاشیزما مودرنیتە ل سەر گەل خوەش و ل گور د بەو سیستەما سەرمایەداری كو دشبە شیرپەنجە و فایروسەك فەگر، د دا كە فەنیفا جڤاكان و تەڤایا جەوهەریەتین ئەخلاقی دخە ژیر باندورا خوە. لڤێ راستێ  خویا دبە كو گەنجێ كورد د جەوهەر دە ب قابلیەت وەیزا ریكخستن بویینا ل سەر بینگەهین نەتەوییێ ب كاربە بروحێ بەرپرسیاری و ماف پەروەری و كەساتیا ب ئەخلاق و خودی دەركەتنا ل مروڤاهیێ ببە خورتترین (اهروم) هیز ژ بو چارەسەریا هەر پرسگركە كە ئالوزا نەتەوی، لێ ب بەرەفاژی وێ تین بكار ئانین و بێ تو بەرهەم و هەلویستەك ل هەمبەر نرخین خوەیین جەوهەرین، پیشكەشی جڤاكێن پاتولوجیك و نە ساخلەم دبن. نە ساخلەمیا كو ژ قالبگرتنا هەر واتە كە ئەكتیف دبێ جەوهەریێ دە ب رەواتی تین ژیاندن. ب فێ یەكێ هەر گەنجەك ل گور ئاستێ پەروەردە یا هەیی، مەترسیەك تێ دیتن. ژ بوی كو ئاڤابونا ئەڤ رەنگ كە ساتی ل داوی ب رەنگەكە قالب گرتی و پسكولوجیكانە ساخلەم، دكارە رولێ ب كرێ گرتی ژ بو سیستەمێ بلیزە و ببە ریگر ل بەردەم هەر پینگافەكە چارەسەری خواز و ئەخلاقی و ئەكتیڤ. گەنج ژ فە رەزەنی و ڤیانا ولات و زهنیەتا دموكراتیك و مەشا ل سەر هیلا زانستی و روحێ پیروزێ نەتەواتیێ قوت دبە. دكالا بونا لاشێ ژنێ نە زلام و نە ژن نكارن فە دەر ژڤێ رەش بازارێ ئازاد و ئازا ژیان بكن. ژن دوور ژ كەساتیا خوە یا راستین و زلام لاواز ل هەمبەر نرخ و پیناسەیا كرامەت و ووژدانێ و ب گشتی دخوە خاپینێ دە ب سەردبن، ب ئاستەكی كو ل گوری جڤاك، هەر تشت نرخو بوهایێ خوە ب تەنێ د بەرژەوەندا تاك دە ب پیش خستنا ئاستێ خوەشگوزەرانی و لەزەتێ ب چاڤكانیا مادیەتێ، مەزن ددە پیناساندن. ئانكو هەر جەوهەریەتەكە ئەخلاقی و مانەوی د مادیەتێ دەواتێ ددە خوە. ئەڤ رەوش ژی دبە بەشەك ژ وێ زهنیەتا كو دەستەلاتا بیوئیقتدار پیویستیا مەشا خوە پێ دبینیت و دنرخینیت و دپاریزیت، ژ بوی كو ئەڤ رەوش هەڤكاریە كە خورت ددە پەرگالا دەماگوك كو خوە دمیژیێ جڤاكێ دە بدە قالبدان و سەركەفتنا پیویست ژی دەست خوە دخە.

د ئەنجامدە جڤاك و پەروەردە د كەڤن قەیران و گەندەلیێ و ب یەكجار ئەو پیروزی و دسپلینا پیویست د پەرگالا پەروەردە و جڤاكێ دە نایێ هیس كرن.

دوانەیین سەرەتایی و ناوەندیدە تو تشتەكێ كو ب كار بە ئاستێ قول بونا زیهنیا خوەندەكاران بەرز بكە و پیتر هەستێ ئافران كاریێ دە وندورێ وان دە بدە ئازراندن ناخویە، تو تشت نینە ل هەمبەری وێ ساری و رەقاتیا د پەرگالا پەروەردێ دەهەی، گەرماتیێ بدە مورالین خوەندكار و گریدایبونە كە روحی بخە نیڤبەرا وی و خاندنگەهێ، هیسا نەتەواتی نە ل وانە یان نە دكە ساتیا فیركار و ماموستا یاندە ناخویە، ئالیكاری ین پەروەردەیی ژ ئالێ مادی و مەعنەوی و ژئالیێ چاڤدیری ین تایبەتین زانستی لاوازن. د خاندنگەهان دە پرتوكخانە و بابەتین جودایی خاندنگەهێ نینن، فیركار و بەرپرسیار ب هەستیاری و روحەكە بەرپرسیار تەڤ ناگەرن و ل گوری نیزیكبونین لایەنین پەیوەندیدار و لاواز ل ئەرك خودی دەردكەڤن.

ئەڤ رەوش د حالەكێ دەیە كو بازرگانی و سیستەما سەرمایەداریێ پەروەردە ژی بێ باندور نە هشتیە و ب تەنێ قادا سەردەست ب مەزاختنا بودجەین تایبەت و دەرڤەی هیزا قادا ژیرینا جڤاك كو ژ بەشا پیترینا جڤاك ل هەڤ تێ، دكارن زاروین خیزانا خوە ب شیوازین مودرن لێ ڤەدەر ژ كلتورێ نەتەوی، ل ژیر چاڤدیریا كومپانی ین بیانی و تایبەت ب ڤی كاری بدن پەروەردەكرن                

د بەرهەم دە زاروك راستی پەروەردەیەكە لاواز و پری ئالوزیین بێ چارەسەری تین و گەنجێ ب شور و حەماس تێ لینج كرن و ل هەمبەری پیلین دەریایا زانست و پیشكەڤتنین جیهانا سەردەم، ل كیلەك قەیرانین هەنی سەرگەردان ب جی تین هشتن. گەنجین كو ب میژیەكە پوزكترونی و بێ ئیرادە و پشت بەستنا ب خوە و بێ ئورگانیزە بونا ل سەر هیلەكە بەر ب ئاڤابونا كەساتی و ئەخلاقی، هەری داوی ل سەر میكانیزما ل دژ بەری خوە و ئیرادەبونا خوە تین ب كارئانین، هەر یەك ب رەنگەكی میناك كالایەكێ ددا كەڤن ناڤا رەش بازاران و ب بازرگانی ین سیاسی و ئورگانیك تین كرین و فروتن. د قادا پراكتیك دە ژی یین هەری سەركەفتی دبن ئەوین كو ل ژیر ناڤێ هونەر و ریكخستن و رەوشەنبیر و نفیسكار و هەر واتە مەندیەك دن، دنیڤا دیروكە كە تەڤ دە تراژیدیا و قەیران و مەحرومیەت و د رولێ كاراكتەرێ شانویەك دراماتیك دە، دبن سوبژە یا دە ماگوژیاوێ زهنیەتا كو سەردەمێ وێ بەر ب داویە.  هەری داوی ئەمێ ڤێ راستیێ ژی ل بیر خینن، راستیا وێ هشیارتی و هشمەندیا كو تەڤاهیا ڤان هەقیقەتان ئانالیزە و لیكولین دكە، راستیا كو د بیشەنكتیا دیروكا كرامەتا كورد دە ب زهنیەتا روهنیا روژێ و ب وی روحێ گەرمێ خوە ێ نەتەپاریزی و خودی دەركەتنا ل روحێ بەرپرسیارتیا دیروكیا مروڤاهی و ئەخلاقی و كرامەتا ووژدانی، ل هەر بەشەكە كوردستانێ خوە بەرپرسیار دانیە و زهنیەتەك ئەلترناتیف ژ بو هەر بێ باوەری و بێ ئیرادە بونە كێ بخوون و خەبات دایە ئاڤاكرن. راستیا وێ زهنیەتا كو سەد هەلبەت ریبەرتیا كەرامەتا تەڤایا دیروكین نەپەن، ریبەر ئاپۆ د ناڤا كوراهیا ووژدانا كوردێ خودی كەساتیا ئازاد و سەرهلدیر دە نوویاتیا هەبونەك پری هیڤی و ئومید و باور و ڤیان ل راسەرپێ دایە داچكلاندن و ژ مرن و تونە بونێ هەبون دایە ئافراندن. لەورە ئیدی ئەڤ  هشیارتیا گەلێ كورد ل هەر ئالی ب چ رەنگان نكارە ڤان ئالوزیان ب پەژرینە و بخون و گیان، خوە بەرپرسیارێ حەقیقەتا گەلێ خوە دانیە، ژ بوی كو دباورا گەلێ مەیێ شەرەفمەند دە روحێ راستینا بەرپرسیاریێ گرنگترین جەوهەر و تایبەتمەندیا هەری سەرەكەیا رەوشت و ئەخلاق و كرامەت و مروڤاهێ هاتیە پیناسێ.