ژن

مۆدێرنیتەی سەرمایەداری و كۆیلەکردنی مۆدێرنی ژن

هەر پارچەیەكی ژن لە بواری جیاجیادا، بۆ چێژوەرگرتن و ساغكردنەوەی كاڵاكانی سیستمی سەرمایەداری بەكار دەهێنرێت ...

 ماد هەورامی

هەرچەندە ژن لە ئاواكردنی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی بە پێشخستنی شۆڕشی گوند و كشتوكاڵ، لە سەردەمی دایكسالاریدا توانیوێتی ببێتە پێشەنگ و رۆڵی خۆی بگێڕێت، بەڵام لە ئەنجامی شەێ‌ و ململانێیەكی هەزار ساڵە كە پیاو بەرامبەر بە دەسەڵاتەكەی پێشیخست توانی دەسەڵاتەكەی لە دەست دەربێنێ و سیستمێكی پیاوسالاری ئاوا بكات و ژن لە ناوەرۆكی خۆی دوربخاتەوە. دوای ئەوەش ئیتر ژن كرایە ئامڕازێك بەدەست پیاوە. وەكو كۆیلەیەكی پیاو كە تەنها ئیشی خزمەتكردنی پیاو ئەو سیستمەی كە لە لایەن پیاوەوە ئاوا كرابوو بەكار بهێنرێت. هەروەها تەواوی توانستی هێزی مادی و مەعنەوییەكان لە دەستی پیاو كۆبوونەوە و ژن بووە بونەوەرێك كە گیرۆدەی خنكانێكی بێدەنگ، بەردەوام چاوەڕێی دەستی پیاو بوو. لەگەڵ كۆیلەكردنی ژنی كورد بۆ ژێر ركێفی پیاو رێگەش بۆ كۆیلەكردنی تەواوی كۆمەڵگا و تەواوی بەها مادی و مەعنەویەكانی كرایەوە. بە ئاواكردنی دەوڵەتیش لەلایەن پیاوەوە ئیتر نەك تەنیا ژن، بەڵكو خودی پیاویش بە كۆیلە كرا. بەمشێوەیە كۆمەڵگایەكی رامكراو سەرەتا بە كۆیلەكردنی ژن و دواتر بە كۆیلەكردنی پیاو هەرە دواییش تەواوی كۆمەڵگا لەمە روویدا.

كاتێك ناوەندە وەرزشیەكان و پەروەردەییەكان بە هەموو شێوازێكەوە كەوتە خزمەتی دەوڵەت و بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی بەكارهێنران و لەگەڵ پێشكەوتنی تەكنیك و تەكنەلۆژی میتۆدی كۆیلەكردنی ژنان و كۆمەڵگاش بە گوێرەی سەردەمی خۆی رێكخراو و بەرگێكی تازەتریان لەبەر كرد كە زۆر خراپتر بوو لە قۆناغەكانی پێش خۆی. ئەگەر لە سەردەمی ناویندا ژن وەكو كەرەستەیەك، كڕین و فرۆشتنی پێوەدەكرا، بەڵام لەم سەردەمەدا كە بە سەردەمی مۆدێرنیتەی كاپیتاڵیزم بەناو دەكرێت ژن پارچە پارچە كراوە و هەر پارچەیەكی بۆ مەبەستێكی جیاواز لە بواری جیاجیادا، بۆ چێژوەرگرتن و ساغكردنەوەی كاڵاكانی سیستمی سەرمایەداری بەكار دەهێنرێت. بۆ نمونە بۆ فرۆشتنی شامپۆیەك وێنەی ژنێكی لەسەر دانراوە بۆ سەرەنجراكێشانی كڕیار. واتە كڕیار چەندە دەكەوێتە ژێر كاریگەری وێنەكە ئەوەندە بیر لە ناوەرۆكی كاڵاكە ناكاتەوە، چونكە كۆمەڵگا بەهەموو لایەنەكانیاوە بۆ ئەم نزیكایەتییە ئامادە كراوە لەم میانەیەشدا كڕیار شامپۆ ناكڕێت، بەڵكو ژنێك دەكڕێت. لە لایەكی تریشەوە بۆ هەموو كەرەستەیەك وێنەی بەشێك لە لەشی ژن هەڕاج دەكرێت و دەفرۆشرێت و بەمشێوەیە سیستمی مۆدێرنیتەی كاپیتالیزمی شێوازێكی سەردەمیانەی لەژێر دەمامكی مافی ژن و ئازادی لە چوارچێوەی هەندێك سەنتەر و رێكخراو كە بەناو پاراستنی ژنان و مافەكانیان خۆی حەشار داوە، بەڵام لە بنەڕەتدا نە هەر ئامانجی ئازادكردنی ژن نییە، بەڵكو لەژێر ناوی ئەو دەستەواژانەدا كۆیلایەتیەكی تری سەردەمیانەی جیاواز بەسەردا فەرز دەكرێت. هەر وەكو چۆن خاوەنەكانی دەسەڵات سنورەكانی دەوڵەت دەكەنە خانوو و بە ماڵی خۆیانی دەبینن و هەموو كردەوەیەك لەم سنورەدا وەكو مافی خۆی دەبینێت، ئەوە لەو خێزانەدا كە میكرۆمۆركێكی دەوڵەتە، پیاو وەكو خاوەن دەسەڵات، خۆی بە خاوەنی مافی هەموو جۆرە رەفتار و كردەوە و كوشتنیشدا دەبینێت.

ژنی ماڵەوە موڵكێكی هێندە كۆن و قوڵە كە لە میانەی هەست و سۆزێكی موڵكایەتی سنورنەناس پیاو ژن بە موڵكی خۆی دادەنێت لە بەرامبەر پیاو، ژن ناتوانێت بانگەشەی بچوكترین مافی موڵكایەتی بكات. لەگەڵ ئەوەی كە پەیوەندی هاوسەرێتیان پێكهێناوە، بەڵام خاوەندارێتی پیاو لەسەر ژن و منداڵەكان بێ سنورە. هەر چەندە لە رابردوداو و چی لە ئێستادا ژن لە بەرامبەر ئەو كۆیلایەتیەی كە بە سەریدا فەرز كراوە گەلێك نمونەی قارەمانێتی و خۆڕاگریشی پێشكەش كردووە، بەڵام لەبەر ئەوەی سەرچاوەی تێكۆشان و شێوازی رێكخستنەكانیان لەگەڵ شێوە و سەرچاوەی سیستمی دەسەڵاتدار جیا نەكردۆتەوە، نەیانتوانیوە حكومەت بگۆڕن، بۆیە لە ئەنجامدا لە جیاتی گەیشتن بە ئامانجەكانیان بە پێچەوانەوە سیستم توانیوێتی بە ئاسانی لە خۆیاندا بیانتوێنێتەوە و لە ئامانجەكانیان دوریان بخاتەوە. بە واتایەكی تر ویستویانە بە پشتبەستن بەو سیستمەی كە كۆیلایەتی بەسەردا سەپاندوە هەوڵ و تێكۆشان بۆ ئازادی خۆی بكات.

لە كوردستانیشدا بە درێژایی سەدەیەك كە شەڕ‌ و ململانێ بوونی هەیە، گەلێك شۆڕش لە دژی داگیركەری دروست بوون. لە هەندێ لەو شۆڕشانەش ژنی كورد توانیوێتی هەمیشە رۆڵی خۆی بگێڕێت و شان بە شانی پیاو لەگەڵ دوژمندا شەڕ بكات. زۆر جاریش توشی گرتن و كوشتن و ئەشكەنجەدان ببێت. گەر رەوشی هەنوكەی كوردستان لەبەر چاو بگرین هەمان شەڕ‌ و ملمڵانێش تاكو ئێستا بەردەوامە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ژن لە لایەن سیستمی دەسەڵاتدارەوە دەچەوسێنرێتەوە  لە لایەكی تریش لە لایەن كۆمەڵگای خۆیەوە توندوتیژی بەرامبەر دەكرێت. بۆ نمونە لە باشوری كوردستان لە ماوەی ساڵێكدا ئاماری فەرمی نیشان دەدات كە زیاتر لە هەزار ژن خۆیان سوتاندوە، بەڵام دڵنیام رێژەكە زۆر لەوە زیاترە رۆژانەش هەواڵی نوێ لەبارەی توندوتیژی و كوشتن بە ناوی شەڕەفەوە بەر گوێمان دەكەوێت.

لێرەدا ژن نە تەنها لە ماڵەوە، بەڵكو لە لایەن سەرجەم دامودەزگاكاندا توندوتیژی بەرامبەر دەكرێت. لەم میانەیەشدا ئەو رێكخراوانەی ژنان كە ئاڵای ئازادی ژنانیان بەرز كردۆتەوە وا دەزانن كێشەی ژن و كەمكردنەوەی ئەو توندوتیژیەی كە دەكرێتە سەری بە قانون چارەسەر دەكرێت و بە كێشە و نەبوونی قانونی دەزانن. بەڵام لە بنەڕەتدا ئەوە لایەنێكی زۆر لاوازی كێشەكەیە، چونكە ئەگەر سەیری ئەوروپا بكەین قانون و یاسای جیا جیایان بۆ چارەسەر كردنی توندوتیژی داناوە، بەڵام دیسان زۆرترین توندوتیژی لە وڵاتە جیاجیاكانی ئەوروپادا بەسەر ژن بەڕێوە دەچێت. لێرەدا بۆمان دەردەكەوێت كە كێشەكە كێشەی زهنییەتە، دەبێت گۆڕانكاری لە زهنییەتدا بكرێ و شۆڕشێكی رۆشنبیری پێش بخرێت.

بێگومان تێكۆشان لە دژی كۆیلەكردنی ژنان بەو توندوتیژیەی كە رۆژانە بەڕێوە دەبرێت و وەكو نەریتێكی لێهاتووە نەك تەنیا ژن، بەڵكو بەرپرسیارەتییەكی ئەخلاقی هەردوو رەگەزە، چونكە بەڕێز ئۆجەلان دەڵێت: «تا ژن ئازاد نەبێت هیچ كاتێك كۆمەڵگاش ئازاد نابێت». چەندە ژن لە ئازادی نزیك بێتەوە و تێكۆشان بكات ئەوا سیستمی دەسەڵاتداری و سەرمایەداری و پیاوسالاری كە تەواوی بەها مێژوییەكانی مرۆڤایەتی قۆرخ كردووە و وەكو ئامڕازێك بۆ بەردەوامكردنی خۆی بەكاریان دێنێت ئەوەندە لاواز دەبێت. بۆیە پێویستە ژن لە بەرامبەر ئایدۆلۆژیای پیاوسالاری لە میانەی ئایدۆلۆژیای رزگاری ژن واتە فێمینیزم، ئایدۆلۆژیای سەرمایەداری تێپەڕ‌ بكرێت و لە رێگەی خۆ پڕچەك كردن لە بواری حزبی و رێكخستنی تێكۆشان بەڕێوە بەرێت.