ژن

ریكلام؛ شەڕێكی بێ‌بەرامبەر و داگیركەرێكی براوە

سیستم دلۆپ دلۆپ خۆی بە مێشك و قوڕگی تاكەكاندا دەكات و دوولایەنە ژن دەكاتە ئامانج و دەیكاتە خۆراكی و سوتەمەنی زهنیەتی پیاوسالاری ...

 نەجیبە قەرەداغی 

ژن بە توانست، رۆحی بەرگری، بەهرە و ئەو رۆڵەی لە كۆمەڵگا هەیەتی وەك ستونێكی سەرەكییە. هەر بۆیە بە هەر دوو روی پۆزەتیڤ و نگەتیڤی رۆڵگێرانی، كاریگەری سەرەكی لە سەر رەوتی گۆڕانكاری كۆمەڵگا و پێگەی تاكەكان هەیە چ لە روی مادی و چ مەعنەوی. هێزە كۆلۆنیالیستەكان، دەستەڵاتدارەكان، داگیركەرەكان و لە ناوەڕاستی سەدەی (20)یش بە دواوە هەژەمۆنی سەرمایەداری فینانس لە جیهاندا بە رێبازی جیاواز، بە خستن و بچوك كردنەوەی ژن هەوڵی باڵادەستی خۆیان بەسەر كۆمەڵگا داوە و ویستویانە كۆمەڵگا بەپێی بەرژەوەندییەكانیان ئاراستەی بكەن. ڕێباز و دەروازەكانی ئەو داگیركارییە جار و بار بە شەڕی راستەخۆ و گەرم و هەندێ جاریش بە شەڕی نەرم و شەڕی تایبەت ئامانجەكانی خۆیان لە سەر ژن دەپێكن. شەڕی قەبە بە شێوازی كوشتن، ئەتك‌كردن، لاقەكردن، سێدارە، دەستدرێژی، سەپاندنی تەسلیمكاری لە زیندانەكاندا، هێرشی سەر ژنان لە شەقامەكان و بەیاسا و دەستوركردنی ژن بە مرۆڤی پلەدوو و بچوككردنەوەی لە كۆمەڵگا و خستنی و كردنی تەنیا بە مادە و كەرەستەیەك بۆ منداڵ‌بوون، بەخێوكردن، سێكس و بەردەوامی ژیانی و پێگەی بنەماڵە. لە شەڕی نەرم یان شەڕی تایبەت دۆخەكە زۆر مەترسیدارترە. لانی كەم لە رێبازی یەكەمدا رۆحی بەرخۆدانی ژنان كاردانەوەی لە بەرامبەر ئەو رێباز هەیە و بەرگری دەكات كە رادەستی نەبێ بەڵام لە رێبازی شەڕی نەرمدا ئەو رێبازانەی بەكار دەهێنرێ سیستم دلۆپ دلۆپ خۆی بە مێشك و قوڕگی تاكەكاندا دەكات و دوولایەنە ژن دەكاتە ئامانج و دەیكاتە خۆراكی و سوتەمەنی زهنیەتی پیاوسالاری. بەكاریگەرترین شێوازیش كە ئیستا بەكار دەهێنرێ شێوازی بەكارهێنانی ژنانە لە ریكلامدا.

ریكلام جۆرێكە لە شەڕ و داگیركاری مۆدێرن؛ لەبەر ئەوەی كە هێزە كۆلۆنیالیستە كلاسیكەكان بەڕێی ئەرتەش و چەكەكانیان مەیدانەكانی بازاێ‌ و سەرچاوەكانی وزەیان بۆ خۆیان دەكردەوە و وەهاش خاكەكانیان داگیر دەكرد، بەڵام ئیستا بەو ئاستەی لە كۆندا هەبوو واتە تا ناوەڕاستی سەدەی رابردوو نیە، بەڵكو ئێستا ئامانجیان زەوتكردنی سەرچاوەكانی وزە و كردنەوەی بازاڕی نوێ لە چوارچیوەی سیستمی ئابوری لیبراڵ و بازاڕی ئازادی سیستمی سەرمایە بە بەكارهێنانی رێبازی ریكلام. ژن لەم حاڵەتەدا هەم بەكار دەهێنرێ و هەمیش دەكرێتە ئامانج بۆ خستنی كۆمەڵگا. ئامانجی سەرەكیش هەرچی قازانجی زیاترە و كردنەوەی بازاڕی نوێیە بۆ كاڵاكانیان. كاڵاكانیش ئەمجارەیان ئەو كاڵایانە نین كە پێویستی سەرەكی كۆمەلگەن وەك خواردن، خواردنەوە و جێی نیشتەجێبون و پەرەدان بە بەرهەمهێنان، بەڵكو كاڵاكان ئەو ئامێرە تەكنیكی و ئەلكترۆنیانەن كە بێ ئەو ئامێرانەش مرۆڤ دەكرێ بەردەوامی بە ژیانی بدات، بەڵام بەردەوام گۆڕینیان و كڕینی گوایە پێشكەوتووتر، دوایین مۆدێلی ئامێری ماڵ و دوایین مۆدێلی ئۆتۆمبێل و... كۆمەڵگا و تاك دەبێتە ئامێرێكی بەكاربردن. ئەگەر خواردن بن وەك لە بازاڕی وڵاتانی رۆژئاوادا هەیە ئەو بەرهەمانەن كە كۆمپانیاكان كاتێك كڕیاریان كەم دەبێتەوە بە دەستكارییەكی بچوكەوە بەرهەمەكانیان دەخەنەوە بازاێ‌ و ریكلامی بۆ دەكەن خۆ ئەگەر ژنێك لە ریكلامەكەدا بەكار بهێنرێ ئەوە كڕیاری زیاتر دەبێت.

ریكلام جۆرەكانی زۆرن لە ریكلامی تەلەفزیۆنی، رادیۆیی، رۆژنامە، گۆڤار، بەرێی پۆست، ئەنتەرنێت، بیلبۆرد و دوایینیشیان بەرێی تەلەفۆن بڵاو دەكرێتەوە گرتەیەكی دیمەنی خێرا و كورت بە چەند دیمەنێكی سەرنجڕاكێش بە چەند دەستەواژەیەك راستەخۆ یان ناراستەخۆ و كۆدئاسا بەدەنگ و میوزك پەیامێكی خێرا دەدات، یان وێنە یان دەنگ و... پڕوپاگەندە بۆ كاڵایەك دەكات بەڵام ئەوەی لێرەدا بابەتی باسەكەمانە لە زۆربەی زۆری ئەو ریكلامانەدا ژن دەبنە كەرەستەی دیمەنەكان و كاڵاكان و ژن بۆ بەرزكردنەوەی رەواجی كاڵایەك بەكار دەهێنرێت. ئامانجی سەرەكی قازانجی ئابوری زیاترە، بەڵام سیستمەكان هەموویان تەنیا هاندەری ئابوریان لە پشتەوە نیە. دەكرێ لە هەڵسەنگاندنی ریكلامەكانەوە ئەو ئەنجامە هەڵێنجین كە زۆربەی ریكلامەكان پەیامی ئایدۆلۆژی، كەلتوری و سیاسی، دروستكردنی رای گشتی و گەیاندنی زانیاری لە سەر كاڵایەك لە پشتەوەیە و هەوڵ دەدەین كە لە درێژەی بابەتەكەدا ئەو لایەنانەی رون بكەینەوە.

3ـ ئەم ریكلامانە، داگیركارییەكی سیستماتیك نیە لە سەر ژن بەڕێوە دەچێت؟ جیاوازی نێوان بەكارهێنانی ژن لە ریكلامی وڵاتانی رۆژئاوا و رۆژهەلاتدا هەیە؟

ریكلام بۆتە كار و دیاردەیەكی جیهانی، دەكرێ جۆری بەكارهێنانی ژنان لە و ریكلامانە بۆ چەند جۆرێك پۆلین بكەین. ریكلام لە وڵاتانی رۆژئاوا و سەرمایەداری، لە وڵاتانی ئیسلامی و رۆژهەڵات كە ئەو وڵاتانە دەروازەی بە سەر وەگەڕخستنی سەرمایەی دەرەوە دەكرێتەوە و جۆرێكی تری لەو وڵاتانەی كە بانگەشەی سۆسیالیست و خۆیان بە دژەسەرمایەداری دەزانن، بە تایبەتی وڵاتانی وەك ئەمریكای لاتین.

لە وڵاتانی رۆژئاوا و سەرمایەداریدا ریكلام بۆتە كاری كۆمپانیای تایبەت بە دروستكردنی ریكلام و زیاتر لە سەدا (80)ی ریكلامەكاندا ژن زۆر بە زەقی و لە بەرزترین ئاستدا وەك ئامێرێك بۆ قازانجی زیاتر بەكار دەهێنرێت. لەم جۆرەیاندا جەستەی ژن دەخرێتە بازاڕەوە و ئەوەندەی كاڵاكە سەرنج ڕادەكێشێت. لەوە زیاتر ئەو ژنەی ریكلامەكە دەكات زیاتر سەرنجڕاكێش دەكرێت. لەو وڵاتانە بەردەوام كۆمەڵگا بە ریكلام بۆردومان دەكرێت. مرۆڤێك نیە كە رۆژانە سەیری سەدان ریكلام نەكات. لەم كۆمەڵگایەدا، مرۆڤێك نەشیەوێ بایەخ بە سەیركردنی ریكلام بدات لێی رزگار نابێت. چونكە بچێتە هەر جێیەك ریكلام هەیە و بڵاوترینیان بەڕێی رۆژنامە خۆڕاییە رۆژانەییەكان و بیلبۆردەكانی سەر شەقامەكان. ئەمە خۆی لە خۆیدا بەسە بۆ ئەوەی كە دیدی كۆمەڵگا بكات بەوەی كە ژن چەند بێ‌نرخ و تەنیا وەك كاڵایەك سەیری دەكرێت. رێكخراوەگەلێكیش نیە كە ناڕەزایی لە بەرامبەر ئەو دۆخە دەربڕێت. من بیرم دێت لەو ماوەی دواییەدا تەنیا لە ریكلامێكی چێشتخانەیەك كە ژنێك لە سەر قاپێكی خواردن لە جێی مریشێك جەستەڕووتەكەی دانرابوو كرابووە ریكلام، چەند دەزگای مەدەنی و رێكخراوەی فمێنیستی لە لەندەن ناڕەزاییان نیشان دا بەرامبەر ئەو دۆخە. ژنان لەو ریكلامانەدا لە تەنیشت مۆدێلەكانی ئۆتۆمبێل، شامپۆ تەنانەت دەرمانی دان شوشتن، ئامێری ڕیش تاشینیش و و موس بەكار دەهێنرێت. لە هەندێ لەو ئامێرانەدا هیچ پەیوەندییەكی بە ژنەوە نیە، بەڵام دیسان ژن بەكار دەهێنرێت، یان لە چێشتخانەدا جۆری نوێی خواردن بۆ خێزان ئامادە دەكات.

لە وڵاتانی رۆژهەڵات و ئیسلامی ژنان زیاتر لە پێگەیەكی نەریتیدا لە كۆمەڵگا لە ریكلامدا بەكار دەهێنرێن و زۆربەی ریكلامەكان لە ماڵ تۆمار كراون و ریكلام بۆ كاڵای خواردن لە چێشتخانەدا دەكرێ وەك دۆشاوی تەماتە، ڕۆن، برنج، چا و... لەم جۆرەدا ژن هەم بۆ قازانج بەكار دەهێنرێت و هەم رەوایی بە قەتیسكردنی ژنان دەدات لە ماڵدا. ئەو ژنە كە بە برنجی دەنكدرێژ، چای بۆنخۆش، شۆربەیەكی باش دڵی هاوسەر و منداڵەكانی خۆش دەكات، واش نیشان دەدات كە ئەو ژنە سەرچاوەی بەختەوەری و شادمانی خێزانەكەیەتی، یان بەو دەرمانەی هاوسەرەكەی بۆ پاككردنەوەی ماڵ یان جل شۆردن بۆی كڕِێوە، ژن لە خۆشیدا سەرخۆش و دڵی خۆش دەبێت. ئەمە راستەخۆ بێ یان ناراستەخۆ بچوككردنەوەی ژنە و جارێكی تر دابڕانێتی لەو ژنەی كە خاوەن بەهرە، توانست، هەست، نەست، فكر و بیركردنەوەیە.

پێم وا نیە كە هەڵبژاردنی ژن هەر وا بژارێكی ئاسایی بێ بۆ ئەوەی ریكلامی كاڵایەك بكات. چونكە ئەو تایبەتمەندیانەی كە ژندا دەبینرێ و چۆنێتی بەكارهێنانی ئەو تایبەتمەندیانە دەستنیشان دەكرێ، بەپێ ئەوە كاری لە سەر دەكرێت. بۆ نمونە بەكارهێنانی جەستەی ژن، جوڵەی مەستكردن و سەرسوڕهێن بۆ راكیشانی بینەر و بەكاریگەركردنی لە بەرچاو. بە تایبەت بۆ ئەو كۆمەڵگایانەی كە زەمەنێكی درێژ لە دۆخی داخراوییدا بوون زیاتر كاریگەری دەكات. راستەوخۆش ئەو تەمەنانە دەكاتە ئامانج كە هەرزەكارن و زوتر بەو ریكلامانە و ئەو كاڵایانەی كە ریكلامی بۆ دەكەن كاریگەر دەبن و زۆر جاریش ئەو ریكلامانە دەبێتە هۆی ناكۆكی نێو خێزان. چونكە زۆر جار ئاستی ئابوری هەندێ خێزان لەو ئاستەدا نیە كە ئەو كاڵا و شتومەكانە بكڕێ كە پروپاگەندەی بۆ دەكرێت. ریكلام، زۆربونی دیاردەی مۆدە و چاولێكەری لە نێو كچان و كوڕانی گەنجدا دروست دەكات گەر شوێنی نەكەوێ ئەو هەست بەوە دەكات لە هاوڕێكانی كەمتر لەگەڵ ئەوەی ئەو هەستە هەستێكی دروستكراو و چ پەیوەندییەكی بە تایبەتمەندی سروشتی مرۆڤەوە نیە.